Mridanga Saileswari Temple located in Muzhakunnu, Kannur district of Kerala, is a renowned Hindu temple dedicated to Goddess Durga.
It is considered one of the 108 Durga temples of ancient Kerala, believed to have been consecrated by Parashurama, the sixth incarnation of Lord Vishnu. The presiding deity, Mridanga Saileswari, is depicted as a four-armed Durga holding a conch and discus in her upper hands, blessing devotees with her front right hand while resting her front left hand on her waist.
In Hindu tradition, Durga is worshipped in three principal forms—Maha-Durga, Chandika, and Aparajita.
Among these, Chandika has two distinct aspects: Chandi, who embodies the combined energies of Saraswati, Lakshmi, and Parvati, and Chamunda, a fierce form created by the goddess to slay the demons Chanda and Munda. Maha-Durga herself appears in three forms—Ugrachanda, Bhadrakali, and Katyayani. Bhadrakali is also revered through her nine manifestations, collectively known as Navadurga. The main deity of Mridanga Shaileshwari Temple is Goddess Durga, revered in a hidden sanctum as Mizhavil Bhagavathi, where public entry is prohibited.
Mizhavil Bhagavathi manifests in both her powerful forms—Chandi and Chamunda—within the temple premises. In the Srikovil (main sanctum), she appears as Mridanga Shaileshwari, embodying the essence of Saraswati, the goddess of knowledge, music, and the arts, bestowing blessings of skill (Siddhi) upon devotees. Outside the main complex, she also manifests as Porkali, a fierce form associated with Chamunda.
Mridanga Shaileshwari can be worshipped as Saraswati, Parvati, Lakshmi, or Chandi, depending on the devotee’s need, although the power of Saraswati (Vidya Shakti) is believed to be most dominant here.
According to legend, the worship at this temple is incomplete without paying homage to the secret form of Mizhavil Bhagavathi in the inner sanctum.
The temple is also of great historical significance, being the family deity of the Kottayam royal family, and is closely linked to the legendary freedom fighter Pazhassi Raja.
ശ്രീ മൃദംഗ ശൈലേശ്വരി ക്ഷേത്രം, മുഴക്കുന്ന്
ഉത്തരകേരളത്തിലെ കണ്ണൂർ ജില്ലയിലെ ഇരിട്ടി താലൂക്കിൽ, മുഴക്കുന്ന് ഗ്രാമപഞ്ചായതിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന പ്രസിദ്ധ ഭഗവതീ ക്ഷേത്രമാണ് മുഴക്കുന്ന് മൃദംഗശൈലേശ്വരീ ക്ഷേത്രം. മലബാറിലെ പ്രമുഖ ഭഗവതി ക്ഷേത്രങ്ങളിലൊന്നായി ഇത് കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ഹൈന്ദവ വിശ്വാസത്തിൽ ജഗദീശ്വരിയായ ആദിപരാശക്തിയാണ് ഇവിടത്തെ പ്രധാന പ്രതിഷ്ഠ. കർണാടകത്തിലെ പ്രശസ്തമായ കൊല്ലൂർ മൂകാംബികാക്ഷേത്രത്തിന് തുല്യമായി വിലയിരുത്തപ്പെടുന്ന ഈ ക്ഷേത്രത്തിൽ, മൂകാംബികയിലേതുപോലെ മഹാകാളി (പോർക്കലി), മഹാലക്ഷ്മി, മഹാസരസ്വതി എന്നീ ദേവതാഭാവങ്ങൾ ഐക്യരൂപത്തിൽ ചേർന്നാണ് ഭഗവതിയെ ആരാധിക്കുന്നത്.
എന്നാല്‍ ഈ ഭാവങ്ങൾക്കായി പ്രത്യേകം മൂന്ന് വിഭിന്ന രീതികളിൽ പൂജകൾ നടത്താറില്ല. ഭഗവതിയുടെ മൂർത്തിയിൽ എല്ലാ സമയത്തും ഈ മൂന്ന് ഭാവങ്ങളും ഒന്നിച്ചുള്ള പ്രതിഷ്ഠാസങ്കല്പമാണ് നിലനില്ക്കുന്നത്.മൃദംഗശൈലേശ്വരീ ക്ഷേത്രത്തിൽ ഉപദേവതകളായി ഗണപതി, ദക്ഷിണാമൂർത്തി (ശിവൻ), ശ്രീകൃഷ്ണൻ (പാർത്ഥസാരഥി സങ്കല്പത്തിൽ), ധന്വന്തരി, ശാസ്താവ് (അയ്യപ്പൻ), വേട്ടേയ്ക്കരൻ (ശിവൻ), നാഗദൈവങ്ങൾ എന്നിവർക്കും പ്രത്യേകം പ്രതിഷ്ഠകളുണ്ട്. പഴശ്ശിരാജയുടെ കുടുംബക്ഷേത്രമായിരുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം, രാജാവിന്റെ യുദ്ധത്തിനു മുൻപുള്ള ആത്മബന്ധത്തിന്റെയും ആരാധനാനുഭവത്തിന്റെയും ഭാഗമായിരുന്നു.
യുദ്ധത്തിന് പുറപ്പെടുന്നതിന് മുൻപ് ശ്രീപോർക്കലിയ്ക്ക് ഗുഹാക്ഷേത്രത്തിൽ ഗുരുതിപൂജ നടത്തിയിരുന്നുവെന്ന വിശ്വാസമുണ്ട്. ക്ഷേത്രസമീപത്ത് പഴശ്ശിരാജാവിന്റെ പൂർണകായ പ്രതിമ സ്ഥാപിച്ചിട്ടുണ്ട്. കേരളത്തിലെ പരശുരാമൻ സ്ഥാപിച്ചതായി വിശ്വസിക്കുന്ന നൂറ്റെട്ട് ദുർഗ്ഗാക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് ഈ ക്ഷേത്രം. കലാവാസനകളുടെ വളർച്ചയ്ക്കും വിദ്യാഭ്യാസത്തിലും ദുരിതശാന്തിയിലും പ്രതിസന്ധികളുടെ അതിജീവനത്തിനും ഈ ക്ഷേത്രദർശനം അനുഗ്രഹപ്രദമായതാണെന്ന് ഭക്തർ വിശ്വസിക്കുന്നു.
വിജയദശമി ദിനത്തിൽ വിദ്യാരംഭം നടത്താൻ ഇവിടെ എത്തുന്നവരുടെ എണ്ണം വർഷേന വര്‍ദ്ധിച്ചുവരുന്നു, ദൂരദേശങ്ങളിൽ നിന്നും നിരവധി കുട്ടികൾ ഈ മഹാക്ഷേത്രത്തിൽ എത്തിച്ചേരുന്നത് അതിന്റെ ഉത്തമത്വത്തെക്കുറിച്ചുള്ള സാക്ഷ്യമാണ്.മീനമാസത്തിലെ ഉത്രം നാളിൽ ആറാട്ടോടെ സമാപിക്കുന്ന പത്തുദിവസത്തെ ഉത്സവവും, അതിനിടയിൽ നടപ്പാക്കപ്പെടുന്ന പൂരമഹോത്സവവും ആണ് മൃദംഗശൈലേശ്വരീ ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രധാന ആഘോഷങ്ങൾ. കൂടാതെ, ആശ്വിനമാസത്തിലെ നവരാത്രിയും വൃശ്ചികമാസത്തിലെ തൃക്കാർത്തികയും ഏറെ ഭക്തിയോടെയും ആചാരപരമായ മഹത്വത്തോടെയും ആചരിച്ചുവരുന്നു.
ചൊവ്വ, വെള്ളി, പൗർണ്ണമി, അമാവാസി ദിവസങ്ങൾ കൂടാതെ കാർത്തിക നാൾ ഇതെല്ലാം ക്ഷേത്രത്തിൽ അതിമുഖ്യമായി കാണപ്പെടുന്ന ആരാധനാ ദിവസങ്ങളാണ്. മലബാർ ദേവസ്വം ബോർഡിന്റെ കീഴിലാണ് ഈ മഹാക്ഷേത്രം പ്രവർത്തിക്കുന്നത്. സ്വർഗ്ഗലോകത്തിൽ നിന്ന് കലാസാഹിത്യത്തിന്റെ രൂപമായ മഹാസരസ്വതി പണ്ടൊരിക്കൽ ഒരു മിഴാവിന്റെ (മൃദംഗത്തിന്റെ) രൂപത്തിൽ ഈ പ്രദേശത്തുവച്ചു വീണുവെന്നാണ് പഴമൊഴി. മിഴാവ് വീണതായ വിശ്വസിക്കുന്ന സ്ഥലത്തെ മൃദംഗശൈലനിലയം എന്നായിരുന്നു അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്. അതുകഴിഞ്ഞ് പ്രദേശത്തെ പേര് മിഴാവുകുന്ന് എന്നായിത്തുടങ്ങി.
സമയത്തിനൊത്ത് മിഴാക്കുന്ന്, പിന്നീട് മൊഴക്കുന്ന് എന്നിങ്ങനെ രൂപമാറ്റം സംഭവിച്ച് ഇന്നു കാണുന്ന മുഴക്കുന്ന് എന്ന നാമത്തിൽ എത്തി നിൽക്കുന്നു. ക്ഷേത്രത്തിനകത്തുള്ള തെക്കുകിഴക്കൻ കോണിൽ അല്പം താഴ്ന്നിരിക്കുന്ന ഭാഗം തന്നെയാണ് മൃദംഗം വീണതായ വിശ്വാസമുള്ള സ്ഥലം. ഈ സ്ഥാനത്തെ ഇപ്പോൾ ജഗതീശ്വരിയായ ആദിപരാശക്തിയുടെ മൂലസ്ഥാനമായി ഭക്തികൾ അനുഭവപൂർവം ആരാധിക്കുന്നു. ഇവിടെ ഉള്ള പ്രതിഷ്ഠ, പുറ്റുകൊണ്ട് മൂടിയ നിലയിൽ ഒരവകാശ്യമായ ഭാവത്തിൽ വരുന്നു.
മുഴക്കുന്ന് മൃദംഗശൈലേശ്വരിക്ഷേത്രം, കോട്ടയം രാജാക്കന്മാരുടെ കുലദൈവം എന്ന നിലയിൽ വലിയ പ്രാധാന്യം പുലർത്തുന്നു. ഈ ക്ഷേത്രത്തിന് ഏകദേശം രണ്ടായിരം വർഷത്തെ പഴക്കം ഉണ്ടെന്നാണു പറയപ്പെടുന്നത്, എങ്കിലും അതിന്റെ രേഖാമൂല്യവുമായ തെളിവുകൾ ലഭ്യമല്ല. കോട്ടയം രാജവംശത്തിന്റെ ആദ്യകാല ആസ്ഥാനമായിരുന്നു പുരളിമല, ഇപ്പോഴത്തെ മുഴക്കുന്ന് ഗ്രാമപഞ്ചായത്തിലെ ഭാഗമെന്ന പ്രത്യേകത ഈ ക്ഷേത്രത്തിനു ലഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. പുരളിമല രാജാക്കന്മാരെ അതുകാലത്ത് പുരളീശ്വരന്മാർ എന്നായിരുന്നു വിളിപ്പേര്.
13-ആം നൂറ്റാണ്ടിൽ എഴുതപ്പെട്ട മലയാളത്തിലെ ആദ്യ ചമ്പൂകാവ്യമായ ഉണ്ണിയച്ചീചരിതം ഇവരെക്കുറിച്ച് പരാമർശിക്കുന്നു.പുരളിമലയിൽ രാജാവ് ഹരിശ്ചന്ദ്രൻ കെട്ടിപ്പടുത്തിരുന്ന കോട്ടയുടെ അവശിഷ്ടങ്ങൾ ഇപ്പൊഴും കാണാവുന്നതാണ്. അതുപോലെ, ഭാസ്കരരവിവർമ്മന്റെ തിരുനെല്ലി ചെപ്പേടിലും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഭരണാധികാരിയായിരുന്ന ശങ്കരൻ കോതവർമ്മൻ എന്നറിയപ്പെടുന്ന വ്യക്തിയെക്കുറിച്ച് പരാമർശിക്കപ്പെടുന്നു.
ഇവരുടെ കാലത്ത് തന്നെ മൃദംഗശൈലേശ്വരീക്ഷേത്രം വലിയ പ്രൗഢിയോടുകൂടി നിലകൊണ്ടിരുന്നു.
ക്ഷേത്രത്തിന്റെ പടിഞ്ഞാറുഭാഗത്തുള്ള ഗുഹാക്ഷേത്രം, അതായത് പഴയ പോർക്കലീക്ഷേത്രം, അവരുടെ പ്രധാന ആരാധനാലയമായിരുന്നു. എല്ലാ യുദ്ധങ്ങൾക്ക് മുൻപായി രാജാക്കന്മാർ ഇവിടെ വന്ന് ഗുരുതിപൂജ നടത്തി യുദ്ധത്തിന് പുറപ്പെടുന്ന പതിവുണ്ടായിരുന്നു. കേരളത്തിലെ പോർക്കലീസ്ഥാനങ്ങളിൽ ഏറ്റവും പ്രാധാന്യമേറിയതായിരുന്നു ഈ ഗുഹാക്ഷേത്രം.ഇന്ന് ആ ഗുഹാക്ഷേത്രം ഇല്ലാതായെങ്കിലും അവശിഷ്ടങ്ങൾ കാണാനാകുന്നുണ്ട്, കൂടാതെ അതിനെ പുനരുദ്ധരിക്കുന്നതിനായി പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടക്കുന്നതായും അറിയാം. ഗുഹാക്ഷേത്രത്തിന് സമീപം പാർത്ഥസാരഥീഭാവത്തിൽ ശ്രീകൃഷ്ണനെ പ്രതിഷ്ഠിച്ച ഒരു ക്ഷേത്രവും ഉണ്ടായിരുന്നു.
ഇത് 2023-ൽ നവീകരിച്ച് പുനഃപ്രതിഷ്ഠ ചെയ്തിട്ടുണ്ട്.പിന്നീട് രാജവംശം തെക്ക്, കിഴക്ക്, പടിഞ്ഞാറ് എന്നിങ്ങനെ മൂന്നായി വിഭജിക്കപ്പെട്ടു. കിഴക്കേ ശാഖയിൽ കഴിയുന്നവർ മുഴക്കുന്നിൽ തുടർതാമസമാക്കി. പടിഞ്ഞാറേ ശാഖ പഴശ്ശിയിലും താമസമാക്കിയപ്പോൾ, അതിലെ അംഗങ്ങളായിരുന്നു വിദ്വാൻ തമ്പുരാൻയും പഴശ്ശിരാജാവും.
രാജവംശം മൂന്നു ഭാഗങ്ങളായി പിരിഞ്ഞെങ്കിലും ക്ഷേത്രരംഗത്ത് എല്ലാവരും തുല്യപ്രാധാന്യത്തോടെ പങ്കെടുത്തിരുന്നു. തങ്ങളുടെ വീടുകളിലും ഭഗവതിയെ പ്രതിഷ്ഠിച്ച് എല്ലാ ആചാരങ്ങളും പാലിച്ചുപോന്നു.
ഈ ചരിത്രപുഷ്പിതമായ പശ്ചാത്തലത്തിൽ, മൃദംഗശൈലേശ്വരിക്ഷേത്രം സംസ്കാര-ചരിത്രപരമായ ദൈവികഭാവനയുടെയും, അനുഷ്ഠാനങ്ങളുടെ ആഴത്തിന്റെയും അഗാധ പ്രതീകമായി നിലകൊള്ളുന്നു.
ഇത് വളരെ മനോഹരവും ഗൗരവമായും വിവരിച്ച ശാക്തേയ സംസ്കാരത്തിന്റെ ആഴമുള്ളൊരു അവതാരമാണ്. മുഴക്കുന്ന് മൃദംഗശൈലേശ്വരി ക്ഷേത്രത്തിലെ ഭഗവതിയുടെ ഭാവം — ശ്രീ ഭദ്രകാളി അഥവാ ദുർഗ്ഗാ രൂപത്തിൽ കാണപ്പെടുന്നതും, പിന്നീട് അതിൽ മഹാലക്ഷ്മിയും മഹാസരസ്വതിയും അടങ്ങിയുള്ള ഒരേകതയായ ജഗതിജനനി ആയ ആദിപരാശക്തിയെ ആരാധിച്ചിരുന്നതും — ശാക്തീയ വിശ്വാസത്തിന്റെ ദീർഘവ്യാപ്തിയെയും അതിന്റെ ഊര്ജസ്വലതയെയും പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു.
ശ്രീകോവിലിനെ ചുറ്റിപ്പറ്റി സമാന്യമായി വലിയതും ചെങ്കല്ലിൽ പണിതതുമായ നാലമ്പലം നിലനിൽക്കുന്നു. ചെങ്കല്ലിലാണ് ശ്രീകോവിലും മതിൽക്കെട്ടും നിർമിച്ചിരിക്കുന്നത്, മേൽക്കൂര ഓടുമേഞ്ഞ് വൃത്തിയാക്കി സംരക്ഷിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. നാലമ്പലത്തിന്റെ പുറംചുമരുകളെ കൽവിളക്കുകൾ അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു. അതിന്റെ പ്രവേശനകവാടത്തിന്റെ ഇരുവശത്തും വാതിൽമാടങ്ങൾ നിലനില്ക്കുന്നു, അതിൽ തെക്കേ വാതിൽമാടത്തിന് പ്രത്യേക പ്രാധാന്യമുണ്ട്, കാരണം ദേവിയുടെ മൂലസ്ഥാനമായ മിഴാവിലെ ഭഗവതിപ്രതിഷ്ഠ ഇതിന് സമീപത്താണ്.
ഇവിടെ സ്വയംഭുവായ ചിതൽപ്പുറ്റ് മാത്രമേ കാണാനാകൂ, ഭഗവതിയെ രൗദ്രരൂപമായ ചാമുണ്ഡേശ്വരിയായി ആരാധിക്കുന്നതിനാൽ ഭക്തർക്ക് നേരിട്ട് ദർശനം അനുവദിച്ചിട്ടില്ല; എങ്കിലും ഇവിടെ ആദ്യം വന്ദിച്ചശേഷം മാത്രമേ ശ്രീകോവിലിൽ വന്ദിയ്ക്കാവൂ എന്നതാണ് ആചാരം. ഇതേ വാതിൽമാടത്തിൽ തന്നെയാണ് ഗണപതിഹോമം നിത്യേന നടക്കുന്നത്, ഹോമകുണ്ഡത്തിലേക്കായാണ് ഗണപതിദർശനം. സമീപത്തായി നെയ്വിളക്കിന്റെ സ്റ്റാൻഡും നിലവിളക്കും സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു, കൊല്ലൂർ മൂകാംബികാക്ഷേത്രത്തെ അനുസ്മരിപ്പിക്കുന്ന വിധത്തിൽ നെയ്യൊഴിച്ച് സമർപ്പിക്കുന്ന ചടങ്ങ് നടത്തപ്പെടുന്നു.
നിരവധി നെയ്വിളക്കുകൾ ഇവിടെ ദിവസേന എരിയുന്നുണ്ട്. വടക്കേ വാതിൽമാടം നാമജപത്തിനും സംഗീതാർച്ചനയ്ക്കുമായാണ് ഉപയോഗിക്കുന്നത്; പൂജാസമയമല്ലാതെ വരുമ്പോൾ ചെണ്ട, മദ്ദളം, തിമില, ഇടയ്ക്ക തുടങ്ങിയ വാദ്യങ്ങൾ ഇവിടെ തൂക്കിയിട്ടിരിയ്ക്കുന്നത് കാണാം. നാലമ്പലത്തിനകത്ത് തെക്കുകിഴക്കേമൂലയിൽ തിടപ്പള്ളി പണിതിരിക്കുന്നതും വടക്കുകിഴക്കേമൂലയിൽ കിണർ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നതുമാണ്. നിത്യേന മൂന്നുപൂജകളുമായി വിശേഷാൽ ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നിറഞ്ഞ മഹാക്ഷേത്രമാണ് മുഴക്കുന്ന് മൃദംഗശൈലേശ്വരിക്ഷേത്രം. പുലർച്ചെ നാലുമണിക്ക് നിയമവെടിയോടെ ദേവിയെ പള്ളിയുണർത്തി ഏഴുപ്രാവശ്യം തുടർച്ചയായി ശംഖ് മുഴക്കുന്നതോടെയാണ് ദിവസത്തേയും ആദ്യ ചടങ്ങൾ ആരംഭിക്കുന്നത്.
പിന്നാലെ അഞ്ചുമണിക്ക് നടതുറന്ന് ആദ്യപൂജയായ നിർമ്മാല്യദർശനം നടക്കുന്നു, അതിലൂടെ ഭക്തർക്ക് ദേവിയെ തലേന്നത്തെ അലങ്കാരങ്ങളോടുകൂടി ദർശിക്കാമാകുന്നു. തുടർന്ന് എണ്ണയും വെള്ളവുമുപയോഗിച്ച് സാംക്രമ്യമായി അഭിഷേകങ്ങൾ നടത്തി അരിയ്‌ക്കൊണ്ട് തയ്യാറാക്കിയ മലരും ശർക്കരയും കദളിപ്പഴവുമടങ്ങുന്ന നിവേദ്യങ്ങൾ സമർപ്പിക്കുന്നു. രാവിലെ ഏഴുമണിക്ക് ഉഷഃപൂജയും അതിനോടനുബന്ധിച്ചുള്ള ഗണപതിഹോമവും നടക്കുന്നു. പതിനൊന്നേകാൽ മുതൽ പന്ത്രണ്ടുമണിവരെയുള്ള ഉച്ചപ്പൂജയ്ക്കുശേഷം ഒരുമണിക്ക് നട അടയ്ക്കുന്നു.
വൈകീട്ട് അഞ്ചുമണിക്ക് വീണ്ടും നട തുറക്കുകയും സൂര്യാസ്തമയസമയത്ത് ദീപാരാധന നടത്തുകയും ചെയ്യുന്നു. ഈ സമയത്ത് ക്ഷേത്രത്തിലെ വിളക്കുകളും ദീപസ്തംഭങ്ങളുമെല്ലാം തെളിഞ്ഞ് ദീപപ്രഭയിൽ മനോഹരമായി തിളങ്ങുന്നത് ദർശനീയമാണ്. ദീപാരാധനയ്ക്കുശേഷം വിശേഷഭഗവതിസേവയും നടന്നു, പിന്നീട് ഏഴുമണിക്ക് അത്താഴപ്പൂജയും നടത്തപ്പെട്ട് എട്ടുമണിക്ക് നട അടയ്ക്കുന്നതോടെയാണ് ദിവസത്തെ ചടങ്ങുകൾ അവസാനിക്കുന്നത്.
മൃദംഗശൈലേശ്വരി ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രധാന ആണ്ടുവിശേഷങ്ങളിലൊന്നായി മീനമാസത്തിലെ കാർത്തിക നാളിൽ ആരംഭിച്ച് പത്തുദിവസം നീണ്ടുനിൽക്കുന്ന പൂരമഹോത്സവവും പൂരംകുളിയും ആചരിക്കുന്നു. പടഹാദിമുറയിലൂടെ, അതായത് വാദ്യമേളങ്ങളോട് കൂടിയ ശാസ്ത്രീയമായ ഉദ്ഘാടനം വഴി ഉത്സവത്തിന് തുടക്കമാകും. ഓരോ ദിവസവും ക്ഷേത്രത്തിൽ വിശേഷപൂജകളും ദേവീആരാധനയോടനുബന്ധിച്ച കലാപരിപാടികളും നടന്നു ഭക്തജനത്തെ ആകർഷിക്കുന്നു.
Address:
Mridanga Shaileswary Temple Rd,
Muzhakkunnu,
Kerala 670703
