Thiruvalathur Sree Randumoorthi Temple Kodumba Palakkad

Nestled on the banks of Kannadippuzha, a tributary of the Bharathapuzha River, the temple is named "Randumoorthi Bhagavathi Kshetram" because it enshrines two divine aspects of the Goddess—Mahishasuramardini, the fierce destroyer of evil, and Annapurneshwari, the compassionate goddess of nourishment and peace. This temple is one among the 108 Durga temples of Kerala and stands as a prime example of classical Kerala architecture, surrounded by serene natural beauty.

What makes the temple unique is its twin sanctums of equal size, two flagpoles (dwajasthambams), and two nalambalams (inner courtyards), which is a rare architectural feature. Apart from the main deities, the temple also houses sub-deities such as Lord Shiva, Parvati, Ganapathy, Ayyappan, Lord Krishna, Shankaranarayana, Anthimahakalan, and the serpent gods (Nagas).

The temple’s annual highlights include the 10-day festival beginning on the Rohini star in the Malayalam month of Vrischikam, and the Thrikarthika festival, which falls in between. Navaratri celebrations are also observed with great devotion. The temple is currently managed by the Malabar Devaswom Board. One of the temple’s most striking features is its massive boundary wall, which, according to legend, is not man-made. Myth has it that the wall was constructed in a single night by the Bhootaganas (divine spirits), but they abandoned the task before completion.

As a result, the eastern tower and the eastern section of the wall remain unfinished—standing testimony to the legend. According to tradition, the first deity consecrated in the temple was Mahishasuramardini, whose sanctum faces west and is located in the northern section of the complex. The idol is around six feet tall and depicted with eight arms, holding divine weapons including a conch, discus, mace, arrow, bow, sword, and trident. The Annapurneshwari idol, believed to have been consecrated later, also has its own unique legend. It is said that the fierce energy of Mahishasuramardini led to natural calamities such as floods, heavy rains, and crop failures.

Distressed by these events, the locals prayed earnestly to the goddess. Moved by their suffering, the goddess appeared as a swayambhu (self-manifested form) in a valley to the south of the original sanctum. The villagers then built a new shrine for her and began worshipping her in the form of Annapurneshwari. Since then, the problems ceased, and prosperity returned to the land.

Thiruvalathur Sree Randumoorthi Temple is situated at the heart of Thiruvalathur village, on the southern bank of the Kannadippuzha River. The temple faces west. Visitors coming from Palakkad or Chittoor must cross the river via the bridge at Kodumbu to reach the temple. Aside from the nearby Thiruvalathur LP School and a few small shops, the temple premises remain largely free from modern development. The southern and western sides of the temple are surrounded by vast stretches of paddy fields, which are still actively cultivated.

The lush greenery of these fields and the surrounding trees offer a scenic and peaceful setting. Visitors approaching from the western side must walk through these fields to reach the temple's western gopuram—a small and modest structure. Next to this gopuram lies the temple’s large and prominent pond, known as the Anthimahakalan Kulam. According to legend, this pond was created to calm the fierce energy of Goddess Mahishasuramardini. Close to the pond is the shrine of Anthimahakalan, believed to be the guardian of the goddess. This deity is represented by a small idol resembling a Shivalinga, enshrined in an open, roofless platform.

The administrative buildings of the Malabar Devaswom Board, which manages the temple under its ‘B’ grade category, are located on either side between the pond and the gopuram.The temple complex features a massive two-tiered boundary wall. The upper level houses the shrine of Mahishasuramardini, while the lower level contains the shrine of Annapurneshwari. Both shrines share a common entrance, which is often used for rituals like weddings, choroonu (first rice-feeding), and bhajans. The structure was renovated in 2017 and now stands in its present restored form. On the northwest side of the temple is the koothambalam, a performance hall for temple arts.

Though small and simple today, it is believed that it was once a larger and more elaborate structure, but part of it—especially the circular base—was later lost or damaged. From the temple's northern gopuram, a short walk leads to the Aarattukadavu on the riverbank, the ceremonial site for the aarattu (holy bath) of the deities during festivals. The river view from this spot is especially scenic and draws many visitors during the festive season. Along the riverbank, four small shrines can be seen. These are dedicated to the temple’s sub-deities: Lord Shiva, Goddess Parvati, Lord Shankaranarayana, Lord Krishna, and Lord Ganapathy. Interestingly, the eastern side of the temple has no tower. While local legend attributes this to the incomplete work of the Bhootaganas (divine spirits), some historians suggest that the original eastern gopuram may have been destroyed in a historical conflict or battle.

തിരുവാലത്തൂർ രണ്ടുമൂർത്തി ഭഗവതി ക്ഷേത്രം

പാലക്കാട് നഗരത്തിനടുത്ത് കൊടുമ്പ് പഞ്ചായത്തിലെ തിരുവാലത്തൂർ ഗ്രാമത്തിൽ, ഭാരതപ്പുഴയുടെ പോഷകനദിയായ കണ്ണാടിപ്പുഴയുടെ തെക്കേ കരയിലാണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന പ്രസിദ്ധമായ ക്ഷേത്രം — ശ്രീ രണ്ടുമൂർത്തി ഭഗവതി ക്ഷേത്രം. ഇടതും വാമമായും തീവ്രവും ശാന്തവുമായ രണ്ട് ഭാവങ്ങളിൽ, ആദിപരാശക്തിയായ ജഗദംബിക ക്ഷേത്രത്തിൽ ദേവിയായി സമാനമായി പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരിക്കുന്നു — അത്യുഗ്രഭാവത്തിലുള്ള മഹിഷാസുരമർദ്ദിനിയായും, അനന്തശാന്തിയായ അന്നപൂർണ്ണേശ്വരിയായും.

ഈ രണ്ടു ദൈവഭാവങ്ങൾക്കുള്ള സന്നിധാനങ്ങളാല്‍ പ്രശസ്തമായതുകൊണ്ടാണ് ഈ ക്ഷേത്രത്തിന് “രണ്ടുമൂർത്തി ഭഗവതി ക്ഷേത്രം” എന്ന പേര് ലഭിച്ചത്. ഇതിന് കേരളത്തിലെ നൂറ്റെട്ട് ദുർഗാക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നായി പ്രത്യേക സ്ഥാനം ഉണ്ട്. സുന്ദരമായ പ്രകൃതിദൃശ്യങ്ങൾക്കിടയിലായി കേരളീയ വാസ്തുവിദ്യയുടെ അനന്യ ഉദാഹരണമായി നിലകൊള്ളുന്ന ഈ ക്ഷേത്രസമ്പ്രദായം വളരെ അപൂർവവുമാണ്. തുല്യവലുപ്പത്തിലുള്ള രണ്ട് ശ്രീകോവിലുകൾ, രണ്ട് കൊടിമരങ്ങൾ, രണ്ട് നാലമ്പലങ്ങൾ എന്നിവയുടെ സാന്നിധ്യം ഈ ക്ഷേത്രത്തെ അന്യത്തേതിൽ നിന്ന് വേറെയാക്കുന്നു.

ക്ഷേത്രത്തിലെ ഉപദേവതകളായി ശിവൻ, പാർവ്വതി, ഗണപതി, അയ്യപ്പൻ, ശ്രീകൃഷ്ണൻ, ശങ്കരനാരായണൻ, അന്തിമഹാകാളൻ, നാഗദേവതകൾ എന്നിവയുടെ പ്രതിഷ്ഠയും ഉണ്ട്. വൃശ്ചികമാസത്തിലെ രോഹിണി നാളിൽ ആരംഭിച്ച് പത്തുദിവസം നീളുന്ന ഉത്സവവും അതിനിടയിൽ വരുന്ന തൃക്കാർത്തികയും ഈ ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രധാന ആഘോഷങ്ങളാണ്. കൂടാതെ നവരാത്രിയിലും വിശേഷമായ പാരമ്പര്യ ആചാരങ്ങൾ ഇവിടെ നടപ്പാക്കപ്പെടുന്നു. മലബാർ ദേവസ്വം ബോർഡിന്റെ കീഴിലാണ് ഈ മഹാക്ഷേത്രം ഭരണപരമായി ഉൾപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്.

ശ്രീ രണ്ടുമൂർത്തി ഭഗവതി ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഏറ്റവും ശ്രദ്ധേയമായ പ്രത്യേകതകളിലൊന്നാണ് അതിന്റെ അതിസൂക്ഷ്മവും വിശാലവുമായ മതിൽക്കെട്ട്. ആധുനിക മനുഷ്യനിർമ്മിതിയല്ലെന്നു വിശ്വസിക്കുന്ന ഈ മതിൽക്കെട്ട് സംബന്ധിച്ചുള്ള ഐതിഹ്യകഥ വളരെ മനോഹരവും അത്ഭുതകരവുമാണ്. പൗരാണിക കതാനുസരിച്ച്, ഈ മതിൽ ഭൂതഗണങ്ങൾ ഒരു ഒറ്റ രാത്രിയിലായാണ് പണിതത്. എന്നാൽ പണി പൂർത്തിയാകുന്നതിന് മുമ്പ് നേരം വെളുക്കുകയും, അതിനാൽ അവർക്കിത് ഉപേക്ഷിച്ച് സ്ഥലം വിടേണ്ടിവരുമെന്നും പറയുന്നു.

ഇതിന്റെ തെളിവായി ഇന്ന് പോലും കിഴക്കേ ഗോപുരവും കിഴക്കുഭാഗത്തെ മതിൽപാളിയും അപൂർണ്ണാവസ്ഥയിലാണുള്ളത്, അതായത് അവ പൂർണ്ണമായി പണിതതല്ല.ക്ഷേത്രത്തിലെ ആദ്യ പ്രതിഷ്ഠയായി എത്തുന്നത് വടക്കുഭാഗത്തെ ശ്രീകോവിലിലുള്ള മഹിഷാസുരമർദ്ദിനിയാണ്. അത്യുഗ്രഭാവമുള്ള ഈ ദേവിയുടെ വിഗ്രഹം ഏകദേശം ആറടി ഉയരമുള്ളതും എട്ടുകൈകളോടുകൂടിയതുമാണ്. ഓരോ കൈകളിലും ശംഖ്, ചക്രം, ഗദ, അമ്പ്, വില്ല്, വാൾ, ത്രിശൂലം തുടങ്ങിയ അനേകം ആയുധങ്ങൾ പ്രത്യക്ഷമാകും. ദർശനദിശ പടിഞ്ഞാറാണ്, ഇത് ശാസ്ത്രപരമായും താന്ത്രികപരമായും അപൂർവമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

ഇതുവരെ എല്ലാം അതിശയമായി തോന്നുമെങ്കിലും, അന്നപൂർണ്ണേശ്വരിയുടെ പ്രതിഷ്ഠയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് മറ്റൊരു ഐതിഹ്യവും ഈ ക്ഷേത്രത്തിന് സമ്പന്നമായ പാരമ്പര്യവൃത്താന്തം നൽകുന്നു. മഹിഷാസുരമർദ്ദിനിയുടെ ഉഗ്രതയും ശക്തിയും നാടിന് അതിശക്തമായ പ്രകൃതിശല്യങ്ങൾ സമ്മാനിക്കുകയും അതുവഴി ദുരിതങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്‌തു. അതിവർഷം, കൃഷിനാശം, രോഗങ്ങൾ, വെള്ളപ്പൊക്കം തുടങ്ങിയ പ്രശ്നങ്ങളാൽ ബുദ്ധിമുട്ടിയ ജനങ്ങൾ ദേവിയോടു അഭയം തേടി. ഭക്തരുടെ വേദന മനസ്സിലാക്കിയ ദേവി, മഹിഷാസുരമർദ്ദിനിയുടെ ശ്രീകോവിലിന്റെ തെക്കുവശത്ത് താഴ്ചയിലായി സ്വയംഭൂവായി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു.

ഈ അനുഭവത്തിൽ നിന്നും അഭിമുഖമായി, നാട്ടുകാർ അവിടെയൊരു പുതിയ ശ്രീകോവിൽ പണിതു, ദേവിയെ അന്നപൂർണ്ണേശ്വരിയായി പ്രതിഷ്ഠിച്ച് ആരാധിക്കാൻ തുടക്കംകുറിച്ചു. പിന്നീട് ഗ്രാമം സമൃദ്ധിയും ശാന്തിയും നിറഞ്ഞ ഒരു സ്ഥലമായി മാറ്റപ്പെട്ടതായി വിശ്വാസം. ഈ രീതിയിൽ, ശ്രീ രണ്ടുമൂർത്തി ഭഗവതിക്ഷേത്രം അതിന്റെ സമകാലീനമായ ആദ്ധ്യാത്മികതയും ശില്പകലയുടെയും ശക്തിയും ഐതിഹ്യങ്ങളുടെ ആഴവും ചേർന്നുള്ള അതുല്യമായ ഒരു ദൈവികസന്നിധിയാണ്.തിരുവാലത്തൂർ ഗ്രാമത്തിന്റെ ഒത്ത നടുക്ക്, കണ്ണാടിപ്പുഴയുടെ തെക്കേക്കരയിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന തിരുവാലത്തൂർ ക്ഷേത്രം പടിഞ്ഞാറോട്ടാണ് ദർശനം നടത്തുന്ന ഒരു പ്രാചീന ക്ഷേത്രമാണിത്.

പാലക്കാടോ ചിറ്റൂറോ നിന്നു വരുന്നവർക്ക് കൊടുമ്പിൽ നിന്ന് പുഴക്കരെ പാലം കടന്നാണ് ക്ഷേത്രത്തിലെത്തേണ്ടത്. തിരുവാലത്തൂർ എൽ.പി. സ്കൂളും ചില കടകളുമൊഴികെ ക്ഷേത്രപരിസരത്ത് എടുത്തുപറയാവുന്ന വലിയ നിർമ്മിതികളൊന്നുമില്ല. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ തെക്കും പടിഞ്ഞാറും ഭാഗങ്ങളിലായി വ്യാപിച്ചുനിൽക്കുന്ന പച്ചപ്പുള്ള നെൽപാടുകൾ, മരങ്ങൾ എന്നിവ ഇവിടത്തെ പ്രകൃതിസൗന്ദര്യത്തിന് മറ്റൊരു ഭംഗിയേകുന്നു. പടിഞ്ഞാറ് ഭാഗത്തു നിന്ന് വരുന്നവർക്ക് ഈ പാടങ്ങൾക്കിടയിലൂടെ നടന്ന്, ചെറിയതോതിലുള്ള പക്ഷേ മനോഹരമായ ഗോപുരം കാണാവുന്നതാണ്.

ഗോപുരത്തിനടുത്തായി സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന അതിവിശാലമായ ക്ഷേത്രക്കുളം "അന്തിമഹാകാളൻ കുളം" എന്നാണറിയപ്പെടുന്നത്. മഹിഷാസുരമർദ്ദിനിയുടെ ഉഗ്രത ശാന്തമാക്കുന്നതിനായാണ് ഈ കുളം നിർമ്മിച്ചതെന്ന് ഐതിഹ്യം പറയുന്നു. അതിനോടടുത്താണ് ദേവിയുടെ കാവൽക്കാരനായി വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്ന അന്തിമഹാകാളന്റെ പ്രതിഷ്ഠയും; ശിവലിംഗത്തോട് സാദൃശ്യമുള്ള ഒരു ചെറിയ വിഗ്രഹത്തിൽ മേൽക്കൂരയില്ലാതെ തറയിൽ ഇയാളെ പ്രതിഷ്ഠിച്ചിട്ടുണ്ട്. ക്ഷേത്രഗോപുരത്തിനും കുളത്തിനുമിടയിൽ ഇരുവശത്തുമായി ദേവസ്വം ഓഫീസുകൾ കാണാം. മലബാർ ദേവസ്വം ബോർഡിന്റെ കീഴിലുള്ള 'ബി' ഗ്രേഡ് ദേവസ്വമായ തിരുവാലത്തൂർ ക്ഷേത്രത്തിലേക്കുള്ള പ്രവേശനമാർഗം, പ്രകൃതിദൃശ്യങ്ങൾ, ഐതിഹ്യങ്ങൾ എന്നിങ്ങനെ എല്ലാം ചേർന്ന് അതിനെ ആകർഷകവുമാക്കുന്നു.

Address:
Bus Stop, Chitoor Road, near Althara Junction, Kodumba, Palakkad, Thiruvalathur, Kerala 678551